Podstawowe parametry węgla pozwalające określić jego jakość dla celów handlowych, to zawartość wilgoci całkowitej, popiołu, siarki całkowitej oraz ciepło spalania. W oparciu o te parametry obliczana jest, poprzez odpowiednią matematyczną formułę, wartość opałowa, zwana potocznie przez niektórych użytkowników "kalorycznością" węgla.
Dla potrzeb rynku wewnętrznego ww. parametry były i są wyznaczane wg grupy polskich norm metodycznych oznaczonych symbolem PN, do których należą:
- PN-80/G-04511-oznaczanie wilgoci;
- PN-80/G-04512/Az1:2002-oznaczanie popiołu;
- PN-G-04584:2001-oznaczanie siarki całkowitej;
- PN-81/G-04513-ciepło spalania i obliczanie wartości opałowej.
Problem pojawił się, szczególnie dla akredytowanych laboratoriów badawczych paliw stałych, gdy spośród grupy polskich norm dla badań jakościowych węgla, Polski Komitet Normalizacyjny (PKN) wycofał bez zastąpienia, normy dla potrzeb oznaczania wilgoci i ciepła spalania, w tym obliczania wartości opałowej.
Wycofanie pewnych norm z grupy norm, gdzie w treści pozostałych norm badawczych te wycofane normy są przywołane, w tym także w normie związanej z pobieraniem i z przygotowaniem próbek węgla do badań (PN-90/G-04502) stwarza nadal konieczność ich stosowania w pewnych sytuacjach, np. na życzenie klienta, konieczność rozliczenia dostaw wg polskich norm, pobieranie i przygotowanie próbek do badań wg PN-90/G-04502.
Dodatkowo, polscy producenci węgla, w większości przypadków, wykonują badania próbek węgla wydobywanego w swoich kopalniach w oparciu o normy polskie i w oparciu o te badania deklarują jakość swojego węgla do sprzedaży, stąd stosowanie metod opisanych w polskich normach może być kluczowe dla celów wzajemnych rozliczeń.
Z kolei norma PN-EN ISO/IEC 17025:2005 wraz z późniejszymi zmianami, w oparciu o którą laboratoria badawcze uzyskują akredytację Polskiego Centrum Akredytacji (PCA) w punkcie 5.4.2. mówi, że "powinno się preferować stosowanie metod opublikowanych w normach międzynarodowych, regionalnych lub krajowych" oraz "laboratorium powinno zapewnić,że stosuje ostatnie ważne wydanie normy", a więc w przypadku, gdy są aktualne normy PN-ISO i/lub ISO na badania parametrów jakościowych węgla, dla których normy polskie zostały wycofane (czyli ich nie ma) wymaganie aby badania parametrów jakościowych węgla oprzeć na normach PN-ISO i/lub ISO staje się uzasadnione.
 |
Jest to szczególnie istotne dla akredytowanych laboratoriów badawczych, które powinny spełniać wymagania normy PN-EN ISO/IEC 17025, chociaż PCA daje pewną możliwość stosowania metod nieaktualnych, wycofanych zapisując swoją politykę w tym obszarze w dokumencie DAB-07, wydanie 10 z 16.10.2013r pkt. 3.3., który brzmi: "W przypadku, kiedy laboratorium stosuje metody badawcze opisane w nieaktualnych lub wycofanych wydaniach norm...., wówczas laboratorium powinno wykazać się dowodami uzasadniającymi ich stosowanie". Wniosek: jeżeli laboratorium przedstawi dowody uzasadniające ich stosowanie, np. konieczność rozliczeń z dostawcą lub na życzenie klienta, to może je stosować.
Należy zwrócić także uwagę na fakt, że dla potrzeb badań parametrów jakościowych węgla nie można zastąpić polskich nieaktualnych norm normami międzynarodowymi tylko dla oznaczania wilgoci oraz ciepła spalania, gdyż w normach tych są przywołania norm dla pozostałych parametrów, np. dla potrzeb oznaczania zawartości siarki całkowitej, popiołu oraz normy związane z pobieraniem i z przygotowaniem próbek do badań.
W tym przypadku, dla potrzeb badań węgla kamiennego i/lub brunatnego należy stosować nw. metody zapisane w międzynarodowych normach ISO tłumaczonych w pewnych przypadkach na język polski i wydanych w ramach norm PN-ISO:
- zawartość wilgoci wg PN-ISO 589:2006, PN-ISO 11722:2009P, ISO 5068-1,2:2007
- zawartość popiołu wg PN-ISO 1171:2002
- zawartość siarki wg ISO 19579:2006
- ciepło spalania i obliczanie wartości opałowej wg ISO 1928:20091996 (PN-ISO 1928:2002).
Jeżeli natomiast laboratorium pobiera także próbki do badań, to w przypadku konieczności wykonywania badań wg norm PN-ISO i/ lub ISO, konieczne jest pobieranie i przygotowanie próbek węgla w oparciu o międzynarodowe normy , tj.:
- wg PN-ISO 18283:2008 w odniesieniu do węgla kamiennego ,pobieranie ręczne;
- wg PN-ISO 5069-1:2002 w odniesieniu do węgla brunatnego;
- wg PN-ISO 13909 :2005 w odniesieniu do węgla kamiennego, mechaniczne pobieranie próbek.
Podsumowując: na dzień dzisiejszy, biorąc pod uwagę różne sytuacje, w tym wymagania klientów, doświadczenia ze współpracą z dostawcami, normy polskie (PN) i normy międzynarodowe (ISO) w obszarze wyznaczania parametrów jakościowych węgla dla potrzeb handlowych mogą być albo wręcz powinny być stosowane w laboratoriach badawczych równolegle.
Literatura:
1. Metody badawcze zapisane ww. normach PN, PN-ISO i ISO
2. Metody pobierania i przygotowania próbek do badań węgla opisane ww. normach PN oraz PN-ISO
3. Norma PN-EN ISO/IEC 17025:2005
4. Dokument PCA: DAB-07, wyd . 10 z dnia 16.10.2013.
Autor artykułu:
Zofia Marcak - Auditor techniczny jednostki akredytacyjnej ds. laboratoriów badawczych paliw stałych
